Jugoslovensko ratište i završna faza rata 1943-1945. godine

Bitka na Neretvi

Najava saveznika da će se iskrcati na Balkan naterala je nemački vojni vrh da zatraži hitnu akciju na frontu u Jugoslaviji.

Operacija Vajs (Belo) ili "Zimska ofanziva" dogovorena je početkom januara 1943. između nemačkih i italijanskih snaga. Za datum početka operacije dogovoren je 20. januar 1943. godine, a sama operacija trebalo je da se odvija u tri faze.

Cilj Operacije Vajs bio je uništenje partizanskih jedinica na području između Karlovca, Ogulina, Gospića, Knjina, Bosanskog Petrovca, Sanskog Mosta i Gline. Nakon uništenja partizanskih, trebalo je potpuno razoružati i četničke odrede.

U opraciju je ušlo oko 90.000 nemačkih, italijanskih i ustaških vojnika i oko 2000 četničkih. Podrška napadačima na zemlji bile su jedinice u avionima.

Partizanske snage brojale su 42000 boraca.

Nakon tri nedelje borbe, partizanske snage su stigle do reke Neretve gde je došlo do sukoba sa četnicima.

neretvadva4

(Sreušeni most na Neretvi)

Otključaj Premium

Čitaj celu lekciju
Rešavaj 10x više zadataka
Osvoj 2x više bodova i energija ti se puni duplo brže

Za 855 RSD postani Premium!

Postani Premium

Operacija Vajs je završena, ali očekivani rezultat je izostao. "Partizanska država" je bila razbijena, ali su Tito i Vrhovni štab uspeli da se probiju na jug. Zbog ovoga je nemačka Vrhovna komanda donela odluku o nastavku operacije.

600885_10151523231282752_1553610500_n (1)

Primirje i razmena zarobljenika dogovoreni su na Martovskim pregovorima.

Bitka na Sutjesci

Nakon Operacije Vajs, koja nije dala odgovarajuće rezultate, usledila je nova nemačko-italijanska Operacija Švarc (Crno). Cilj operacije bio je uništenje partizanskih i četničkih jedinica u Hercegovini i Crnoj Gori, a u njoj je u čestvovalo oko 120.000 nemačkih, italijanskih, bugarskih i domobranskih vojnika.

(Partizani na Sutjesci)

Prva etapa operacije trajala je od 5. do 14. maja 1943. godine i za cilj je imala razoružavanje četničkih snaga na prostoru Kolašin-Nikšić.

Druga etapa počela je 15. maja sa ciljem da uništi snage NOVJ na prostoru Durmitor-Žabljak-Foča.

Britanska misija na čelu sa kapetanom Bilom Stjuartom i zamenikom Vilijamom Dikinom i još četiri člana stigla je u Vrhovni štab u jeku borbi, u maju 1943.

British_mission_during_Sutjeska_battle

(Britanska vojna misija na Zelengori)

Izveštaji koje su članovi britanske misije poslali, uticali su na stvaranju slike o partizanskom pokretu kod saveznika. Za samo nekoliko meseci, sve zapadne sile počele su da pomažu i hvala narodnooslobodilački pokret.

Operacija je završena 15. juna 1943. godine nakon što je glavnina partizanskih snaga sa centralnom bolnicom otišla u Bosnu.

U bici na Sutjesci partizanske jedinice koje su brojela oko 18.000 ljudi, sa gubitkom od preko 6.000 boraca, ipak su uspele da se izvuku. iz obruča.

(Tito i Ivan Ribar na Sutjesci)

Teheranska konferencija velike trojice, održana od 28. novembra do 1. decembra 1943. godine, donela je priznanje partizanima kao antifašističkom pokretu koji doprinosi opštoj antifašističkoj koaliciji, te je, samim tim, odlučeno i da se partizanskom pokretu pomogne.

(Teheranska konferencija - Staljin, Ruzvelt i Čerčil)

Stvaranje nove vlasti i buduće federacije

Partizanski pokret je imao dva cilja od svog osnivanja.

Prvi je bio oslobođenje od okupatora, a drugi revolucionarni prevrat u zemlji i osvajanje vlasti. Narodnooslobodilački odbori, stvoreni u toku 1941. godine u svim oslobođenim mestima, bili su začetak buduće vlasti.

AVNOJ - Antifašističko veće narodnog oslobođenja Jugoslavije stvoreno je 1942. godine kao vrhovno predstavničko i političko telo partizanskih odreda. Prvo zasedanje održano je u Bihaću u novembru iste godine.

Drugo zasedanje AVNOJ-a održano je u Jajcu 19-30. novembra 1943. godine, kada je on prerastao u vrhovno zakonodavno telo.

(Odluka sa drugog zasedanja AVNOJ-a)

Na zasedanju su donete odluke i o obnovi Jugoslavije kao federativne države i formiranju Predsedništva AVNOJ-a koje je trebalo da vrši zakonodavne i izvršne fukcije veća.

Ujedno je oduzeto pravo jugoslovenskoj vladi u inostranstvu kao zakonitoj vladi i zabranjen je povratak u zemlju kralju Petru II Karađorđeviću, Tito je imenovam za predsednika NKOJ-a i ministra vojske, i dodeljen mu je čin maršala.

Srbija je svim ovim odlukama ostala bez Južne Srbije i Crne Gore, te je njena teritorija bila umanjena.

Na zasedanje AVNOJ-a Mihailović je odgovorio održavanjem Svetosavskog kongresa 27-28. januara 1944. u selu Ba. Na kongresu je potvrđena vrednost kralju Petru, ustavnoj monarhiji i vladanju protiv okupatora.

(Svetosavski kongres)

Rat na Balkanu i britanska politika

Za razliku od nekih drugih zemalja Balkana, kao što su Bugarska i Rumunuija koje su prišle silama Osovine, u Jugoslaviji, Grčkoj i Albaniji vodile su se borbe protiv okupatora ali i unutrašnji građanski ratovi.

Britanija je za svo vreme rata jedina od savezničkih zemalja održavala vezu sa pokretima otpora na Balkanu. Izveštaji britanskih misija iz Titovog i Mihailovićevog štaba opredelile su britansku politiku.

(Ficroj Meklejn sa Titom)

Izveštaji Ficroj Meklejna, nakon što je Tito iskoristio kapitulaciju Italije za povećanje broja svojih boraca, imali su posebnu težinu budući da je Meklejn izvestio da je Titu i borcima suđeno da postanu vladari Jugoslavije. Nakon ovoga podrška saveznika prešla je sa Mihailovića na Tita.

Srbija na kraju rata

Nakon što su Britanci potpuno napustili Mihailovića, pod njihovim pritiskom to je uradio i sam kralj Petar II koji je putem radia 12. septembra 1944. godine pozvao sve Jugoslovene da priđu Titu. Nakon brojnih uspeha partizanskih jedinica, Mihailović se povukao u Bosnu u nameri da tamo nastavi otpor.

Dr. Ivan Šubašić, ban Hrvatske, dobio je podršku kralja da postane prvi predsednik vlade. Tito i Šubašić su se po prvi put sastali 14-17. juna 1944. na Visu, kada su određeni pravci političkog dejstvovanja.

Ivan_Subasic

(Dr. Ivan Šubašić, 1892-1955)

Sa druge strane, Mihailović se 15. avgusta sastao sa generalom Nedićem u Ražani kod Kosjerića gde se razgovaralo o noružavanju četnika i zajedničkoj borbi protiv komunista. Kao odgovor na ovo kralj Petar je razrešio generala Mihailovića dužnosti načelnika štaba.

Partizanske snage u borbi su pomogli i saveznici i njihovo vazduhoplovstvo. Jedinice Crvene armije 28. septembra 1944. prelaze Dunav i potiskuju Nemce iz istočne Srbije. Zajedno sa partizanima 20. oktobra Crvena armija oslobađa Beograd.

Crvena_armija_2

(Tenkovi Crvene armije u borbi za oslobođenje Beograda)

Mihailović i njegova Vrhovna komanda uništena je u Bosni u prvoj polovini 1945. godine.

Kraj rata

Nemci su se utvrdili u Sremu, ali je Vrhovni štab krenuo u borbu protiv njih na Sremskom frontu. Frontalne borbe sa vođene su u toku zime 1944-45. godine. Front je probijen 12. aprila 1945.

Syrmian_Front

(Partizani u rovovima na Sremskom frontu)

Jugoslovenska vojska zatim ulazi u Trst, pa u Zagreb, a zatim i u Ljubljanu. Borbe su nastavljene do 15. maja kada je Drugi svetski rat završen u Jugoslaviji.

Staljin i Čerčil sastali su se u Moskvi u oktobru 1944. i dogovorili englesko-sovjetsku podelu interesnih sfera na Balkanu i u Evropi. Sledeći sastanak održan je na Jalti, na kome je velika trojica stala uz Tita.

(Josip Broz Tito, 1892-1980)

Jedinstvena vlada formirana je 7. marta 1945. godine sa Titom kao predsednikom vlade i ministrom rata i Šubašićem kao ministrom spoljnih poslova.

<% if(tag === 'undefined') {%><% } else { %><% } %>