Matica srpska

U ulici Matice srpske broj 1, u Novom Sadu, nalazi se istoimena zgrada koju je poklonila velika dobrotvorka Marija Trandafil za namenu zdanja Matice srpske.

Danas u okviru tog zdanja radi preko 2.000 naučnika, stručnjaka i saradnika koji su uključeni u rad brojnih projekata u okviru Odeljenja za književnost i jezik, društvene nauke, prirodne nauke, likovnu umetnost, Rukopisno odeljenje i Kosovskometohijski odbor.

Svi oni pripremaju priloge za naučne časopise u okviru Matice i rade na pripremi publikacija od značaja za srpsku kulturu i nauku, kao što su Srpska enciklopedija, Srpski biografski rečnik, Rečnik srpskoga jezika, Pravopis, itd.

Sve je počelo 1826. godine u Pešti (Mađarska), za vreme oslobađanja Srbije od viševekovne turske vlasti. Postajala je ideja o jačanju potrebe da se srpski narod uključi u savremene evropske tokove uz očuvanje nacionalnog i kulturnog identiteta. Valjalo je na adekvatan način predstaviti srpsku kulturu i nasleđe ostatku Evrope i u tom duhu je i isnovana bogata izdavačka delatnost.

1864. godine Matica je iz peštanskog Tekelijanuma preseljena u novosadski Platoneum. Od tog perioda vojvođanska prestonica postaje poznata kao srpska Atina jer se u to vreme smatralo da se oko Matice okupljaju najmudriji ljudi tog vremena. U godinama koje slede ona je postala simbol građanskog društva i kulture.

Marija Trandafili

Bila je srpska dobrotvorka iz Novog Sada. Ona i njen suprug pomogli su da se Novi Sad obnovi nakon što je bombardovan u Mađarskoj revoluciji 1848. Za života je pomagala obrazovanje siromašne dece i finansirala penzije za najsiromašnije Ostavila je svoje bogatstvo gradu kako bi i nakon smrti pomogla finansiranje i izradnju bolnica i sirotišta. pomogla obrazovanje dece, finansiranje bolnica, penzije koje treba isplaćivati i novo sirotište. 1864. godine poklanja zgradu u Novom Sadu u kojoj je i danas zdanje Matice srpske.

Osnivači, članovi i dobrotvori

Među osnivačima Matice srpske bili su brojni mladi doktoranti i poslovni ljudi koji su pripadali različitim društvenim slojevima. Među dobrotvorima i članovima nalazili su se tadašnji vladar Srbije Miloš Obrenović i njegov brat Jevrem, zatim plemić Sava Popović Tekelija, vladar Crne Gore Petar II Petrović Njegoš, pripadnici kraljevske porodice Karađorđevića, kao i brojni pisci i svetski poznati naučnici poput Mihajla Pupina, koji su svojim prilozima i zalaganjem podržali ideju i misiju Matice Srpske.

Iz fondova su finansirani kapitalni projekti koji su bili važni za standardizaciju srpskog jezika, a paralelno sa tim su se izdvajala i određena novčana sredstva za finansiranje darovitih đaka na taj način stvarajući intelektualnu elitu.

Biblioteka Matice srpske je izuzetno bogata i trenutno broji oko 3.5 miliona različitih publikacija.

Pored toga u galeriji zgrade su izložena dela srpskih slikara u periodu od 18. do 20. veka. Zbirku od neprocenjive vrednosti čine:

“Matični apostol” - najstarija knjiga iz 13. veka
“Oktoiks prvoglasnik Đurđa Crnojevića” (“Октоикс првогласник Ђурђа Црнојевића“) - najstarija ćirilična južnoslovenska štampana knjiga iz 1493.
“Psaltir”- najlepše ukrašena knjiga
Prvi i jedini broj “Orfelin” srpskog štampanog časopisa iz 17.veka.

Po uzoru na Maticu srpsku nastale su i brojne druge matice kao što su: Matica moravska, Matica češka, Matica ilirska, Matica školska u Varšavi, Matica dalmatinska u Zadru itd.Danas postoji mogućnost organizovane posete ovom zdanju kako bi se đacima predstavile prave i trajne vrednosti koje skoro 200 godina nastaju u okviru najstarije srpske književne institucije.